De Dubbele Dijk bestaat uit een hogere zeedijk en een lagere dijk landinwaarts. Bij de dijkversterking Eemshaven-Delfzijl is de zeedijk in 2019 versterkt met extra grond. Daarnaast is achter de bestaande dijk een tweede dijk gemaakt. Hiervoor is grond uit de tussenliggende polder gebruikt. De twee dijken en het gebied ertussen vormen samen de waterkering. 

De Dubbele Dijk is 100 procent veilig en voldoet aan de strenge nomen voor waterveiligheid. 

Door het gebruik van teelaarde uit het tussengebied hoefden we geen bouwmateriaal met vrachtauto’s aan te voeren. Dat scheelde transportkosten en CO2-uitstoot. Ook kan het water uit de Eems door het lagere maaiveld straks makkelijker binnenstromen. Voor zilte landbouw is geen teelaarde nodig. De kweek van bijvoorbeeld zeewier vindt plaats in waterbassins. Na afloop van de pilot kan het gebied weer in de oorspronkelijke staat teruggebracht worden met de grond van de landdijk.

Het gebied tussen de twee dijken biedt mogelijkheden voor landbouw, recreatie en natuur. Het tussengebied bestaat uit twee delen. Een zuidelijk deel van 10 hectare en een noordelijk deel van 27 hectare. Na de aanleg van de getijdenduiker bezinken slibdeeltjes die met het water meestromen in het zuidelijk deel. Hierdoor ontstaat een geleidelijke overgang tussen land en water, wat aantrekkelijk is voor vogels en vissen. In het noordelijk deel is ruimte voor experimenten met zilte teelt en aquacultuur. Via een opening kan minder troebel water van het zuidelijk deel naar het noordelijk deel stromen.

De aanbesteding van de dijkversterking vond plaats in 2016. Dit proces verliep onder grote tijdsdruk, omdat de dijk door niet meer voldeed aan de veiligheidsnormen. Ook waren er zorgen over het effect van aardbevingen op de dijk door gaswinning. Tussen 2016 en 2019 is de dijk daarom in recordtempo versterkt. De dijkversterking verliep sneller dan de inrichting van het tussengebied. Voor het ontwerp van getijdenduiker waren specificaties nodig over de inrichting en het gebruik van het tussengebied. Toen de tweede dijk aangelegd werd was die duidelijkheid er nog niet. Daarom is besloten te wachten met  de aanleg van de getijdenduiker. 
 

De Dubbele Dijk bij Bierum is een proefproject van het waterschap Noorderzijlvest, de provincie Groningen en het landelijke Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP). Het concept van de Dubbele Dijk komt voort uit het Deltaprogramma en richt zich op een toekomstbestendige inrichting van onze kustzone. Het waterschap onderzoekt of het gebied door de Dubbele Dijk op een slimme manier kan meegroeien met de zeespiegelstijging en bodemdaling. De provincie onderzoekt of het tussengebied waarde kan behouden door het te gebruiken voor innovatieve landbouw, slibinvang en natuurontwikkeling. Daarnaast onderzoekt het waterschap extremen in de water- en golfhoogte waarmee in de Eems rekening gehouden moet worden.

De provincie heeft de grond gepacht tot 2042. In de pachtovereenkomst is afgesproken dat de grond weer in de oorspronkelijke staat wordt opgeleverd.

Dat is afhankelijk van de uitkomst van het onderzoek naar de extremen in water- en golfhoogte in de Eems en de zeespiegelstijging. In 2034 is bekend of de dijk verbeterd moet worden om aan de veiligheidsnorm te voldoen. 

De getijdenduiker is de verbinding tussen de Eems en het gebied achter de zeedijk. In de dijk wordt een koker geplaatst waar twee keer per dag zout water het gebied in- en uitstroomt. Hierdoor komt het gebied tussen de twee dijken onder invloed van de getijden (eb en vloed) te staan. 

De duiker bestaat uit een betonnen koker van bijna 92 meter lang, met een doorsnee van 2 meter hoog en 3,5 meter breed. De duiker heeft twee beweegbare, achter elkaar staande schuiven die open dicht kunnen. Deze schuiven worden onafhankelijk van elkaar op afstand bediend. Bij de in- en uitgang van de duiker komt bodembescherming om erosie door het snel stromende water te voorkomen. Bekijk hier een tekening van de getijdenduiker. 
 

De getijdenduiker komt in de eerste dijk ten zuidoosten van het strandje van Bierum.

Na aanleg van de getijdenduiker komt het gebied tussen de twee dijken onder invloed van eb en vloed te staan. Bij hoogwater stroomt water van de Eems het gebied achter de dijk in, waarna overtollige slibdeeltjes kunnen bezinken. De slibinvang zorgt voor een natuurlijke overgang tussen land en water. Hierdoor krijgen vogels meer plek om te broeden, rusten en voedsel te zoeken. Het slibarme water stroomt bij eb weer terug in de Eems. Zo draagt de Dubbele Dijk bij aan verbetering van de waterkwaliteit van de Eems-Dollard. Daar zit nu te veel slib in, wat nadelig is voor het natuurlijke waterleven.
Ook zorgt de aanwas van slib ervoor dat het laaggelegen gebied mee kan groeien met de zeespiegelstijging. De aanvoer van zout water is bovendien belangrijk voor ondernemers die bij de Dubbele Dijk aan de slag willen met zilte teelt en aquacultuur. Tot slot is de getijdenduiker belangrijk om het overtollig water uit het gebied te kunnen afvoeren.

Een aannemerscombinatie van Friso Civiel en Heuvelman Ibis gaat de getijdenduiker bouwen. Dit is de uitkomst van de aanbesteding die in april 2022 gestart is.

De aanleg van de getijdenduiker is begonnen in augustus 2023. De eerste stap is het plaatsen van de bouwkuip. Deze tijdelijke, waterdichte constructie houdt het water tegen en beschermt het land tegen overstromingen. Hierdoor kan de aannemer ook in het stormseizoen (oktober-april) veilig doorbouwen aan de getijdenduiker. De bouw wordt naar verwachting eind 2024 of in het voorjaar van 2025 afgerond.

De getijdenduiker maakt deel uit van de waterkering. De tweede dijk houdt het water dat het tussengebied instroomt met gemak tegen. Het waterschap stelt hoge eisen aan de veiligheid en houdt de waterstanden en weersvoorspellingen goed in de gaten. In de getijdenduiker zitten schuiven die open en dicht kunnen. Het waterschap sluit de schuiven uit voorzorg als er extreem weer met veel hoger water dan normaal verwacht wordt. Het zeewater kan dan niet meer naar binnen stromen. De schuiven gaan weer open als de normale waterstanden teruggekeerd zijn. We verwachten dat de schuiven ongeveer 340 dagen per jaar open staan.

Het water stroomt zo snel door de koker dat de getijdenduiker niet dicht kan slibben. De duiker houdt zichzelf schoon. Vanwege de veiligheid inspecteert de provincie de koker en het sluitmechanisme regelmatig.

Om erosie van de bodem te voorkomen plaatsen we bij de in- en uitgang van de getijdenduiker bodembescherming. Hiervoor gebruiken we stortsteen.

Het werkverkeer rijdt via de onderhoudsweg van het waterschap langs de dijk. Hierover zijn afspreken gemaakt met de aannemer.

Tijdens de bouw staat de veiligheid voorop. Daarom wordt de dijk bij de bouwplaats afgesloten. Fietsers en wandelaars worden op een veilige manier omgeleid. In april 2023 is de dijkweg tussen strand Bierum en de Eemshaven aangepast, zodat groot materieel de bouwplaats kan bereiken.

Tijdens de aanleg van de getijdenduiker blijft het strand toegankelijk via het fietspad vanaf Hoogwatum. Als er bijvoorbeeld veel betonwagens heen en weer moeten rijden, kan de dijk tijdelijk afgesloten worden. Uiteraard proberen we de overlast voor bezoekers van de dijk of het strand zo beperkt mogelijk te houden.

De doorlaatduiker bestaat uit twee betonnen kokers. Door deze kokers kan water onder het fietspad door stromen van het zuidelijk deel naar het noordelijk deel van de Dubbele Dijk.

De doorlaatduiker bestaat uit twee betonnen kokers met schuiven die open en dicht kunnen. Door de ene koker stroomt vers zout water uit de Eems naar het proefgebied voor zilte teelt en aquacultuur. Via een ringsloot gaat het water naar waterbassins waar zeewier en schelpdieren geteeld worden. Via de andere koker stroomt het gebruikte water weer terug naar het zuidelijk gebied.

Het noordelijk deel van de Dubbele Dijk is een proefgebied voor zilte landbouw en aquacultuur. Voor het kweken van zeewier en schelpdieren is zout water nodig. Dit water komt uit de Eems die achter de zeedijk ligt. Via de getijdenduiker in de zeedijk stroomt het water in het zuidelijk deel. Hier zakken de slibdeeltjes naar de bodem. Het minder slibrijke water stroomt dan via de duiker onder het fietspad door naar het noordelijk deel.

De bouw van de doorlaatduiker begint waarschijnlijk in oktober-november 2024. Volgens de planning is de duiker dan volgend jaar zomer klaar. 

Tijdens de bouw van de doorlaatduiker is het fietspad naar het strandje van Bierum afgesloten. Fietsers kunnen het strandje via Nieuwstad bereiken. Voor wandelaars wordt een looppad langs de bouwlocatie gemaakt.

Dat is nu nog niet bekend. De aanbesteding moet nog plaatsvinden.

De schuiven werken automatisch op basis van het waterniveau in het zuidelijk deel en de ringsloot die we gaan aanleggen. De provincie beheert de schuiven van de doorlaatduiker en getijdenduiker.

Op dit moment zijn we in gesprek met bedrijven op het gebied van aquacultuur, zoals de teelt van zeewier.

De grotere initiatieven moeten over voldoende zout water beschikken om aan de slag te kunnen gaan. Dit kan pas als de getijdenduiker geplaatst is en werkt.

De kleinere initiatieven in het noordelijk gebied pompen water met slangen op vanaf de andere kant van de dijk. De grotere initiatieven hebben meer zout water nodig. Zij kunnen pas aan de slag als de getijdenduiker geplaatst is en werkt.

Op dit moment lopen meerdere onderzoeken naar zouttolerante landbouw en aquacultuur. De Rijksuniversiteit Groningen en GreenFinch doen een meerjarig onderzoek naar bodemverbetering en de teelt van zouttolerante gewassen, zoals pootaardappelen. Het doel van deze experimenten is kennis ontwikkelen over bodemverbetering en de teelt van gewassen die beter tegen zout kunnen. In mei 2023 start het project Wadwier in samenwerking met de Hanzehogeschool Groningen naar het kweken van zeewier voor de productie van veevoer, bioplastic en cosmetische producten. 

Het onderzoek van Erik Moesker naar het opkweken van kleine garnalen uit 2021 is inmiddels afgerond. Dat geldt ook voor het onderzoek naar het telen van oud-Groningse bonensoorten van het bedrijf Landbouwe. Aan deze proef deed ook hogeschool Van Hall Larenstein mee.

Aquacultuur is het kweken, kweken en oogsten van vis, schaaldieren, algen en andere organismen in alle soorten water. Zilte gewassen, zoals zeekraal en lamsoor, hebben zout water nodig om te groeien. Zouttolerante gewassen hebben zout water niet echt nodig, maar kunnen er iets beter tegen.

De kans op toenemende verzilting van omliggende landbouwgronden door de aanleg van de getijdenduiker bij de Dubbele Dijk is te verwaarlozen. Een dikke kleilaag in de bodem beschermt de naastgelegen polder tegen extra verzilting. Verder voorkomt de kwelsloot achter de tweede dijk dat zout water eventueel toch doorsijpelt naar het gebied buiten de Dubbele Dijk. Dit concluderen onderzoeksbureaus Sweco en Acacia Water in hun rapport uit 2022.

Na aanleg van de tweede dijk stond het zuidelijk deel van het tussengebied vol met water. Dat trok ganzen aan die voor overlast zorgden op de omliggende landbouwgronden. Om ganzenoverlast te voorkomen, is het zuidelijk gebied leeg gepompt. Inmiddels is het water grotendeels afgevoerd. Hierdoor is een open landschap met slikken ontstaan. Dat trekt ook vogels aan, zoals zeldzame kemphanen en kluten.

Na aanleg van de getijdenduiker komt het gebied tussen de twee dijken onder invloed van eb en vloed te staan. Bij hoogwater stroomt water van de Eems het gebied achter de dijk in, waarna overtollige slibdeeltjes kunnen bezinken. Het schoon gefilterde water stroomt bij eb weer terug in de Eems. Ook stroomt zout water door naar het noordelijk deel voor de teelt van zeewier en garnalen. Op die manier draagt de Dubbele Dijk bij aan het oplossen van het slibprobleem van de Eems-Dollard. Ook ontstaat een nieuw leefgebied voor planten en dieren. Verder zorgt de aanwas van slib ervoor dat het laag gelegen gebied mee kan groeien met de zeespiegelstijging.

In het gebied tussen de dijken zien we verschillende vogels, zoals kluten, pijlstaarten en zeldzame kemphanen. Sommige vogels, zoals steltlopers, eenden en ganzen, gebruiken het gebied om uit te rusten bij hoog water. Bijzonder is ook de tweekleurige vleermuis die bij de Dubbele Dijk naar voedsel zoekt. Van deze vleermuissoort zijn in Nederland slechts drie kolonies bekend, waarvan één in Spijk en één in Bierum. In 2022 zijn in het zuidelijk deel bloemmengels gezaaid om meer insecten te lokken voor de vleermuizen. Vooral akkerbloemen als honingklaver, korenbloem en melde kwamen op. In het hele gebied is klaver gezaaid om bijen te lokken.

De Eems-Dollard is een geliefde plek voor wad- en trekvogels. De slibinvang bij de Dubbele Dijk zorgt straks voor een natuurlijke overgang tussen land en water. Hierdoor krijgen vogels meer plek om te broeden, rusten en voedsel te zoeken. Na aanleg van de getijdenduiker komen er kwelderplanten op die tegen zout water kunnen zoals zulte, zeebies en zeekraal.

Het zuidelijk gebied tussen de dijken is bedoeld voor slibinvang en nieuwe brakwater-natuur. Om te zorgen dat de kwelders zich rustig kunnen ontwikkelen, is het gebied niet toegankelijk voor het publiek. Wel kun je vanaf de dijk genieten van de planten en dieren die in het getijdengebied leven.

Het zuidelijk deel van het tussengebied stond in 2020 vol met water. Het water en de rust trokken ganzen aan. De ganzen zorgden voor overlast op de omliggende landbouwgronden. Om ganzenoverlast te voorkomen, is het zuidelijk gebied in 2021 leeg gepompt. Dit hielp echter niet voldoende. De provincie heeft lasers met fel licht aangeschaft, waarmee de boeren de ganzen kunnen verjagen.

De provincie is verantwoordelijk voor het verlenen van tegemoetkomingen voor schade die is ontstaan is door beschermde dieren. Grondeigenaren die ondanks het nemen van preventieve maatregelen toch faunaschade ondervinden, kunnen compensatie aanvragen bij het Faunafonds. BIJ12 ontvangt en beoordeelt deze aanvragen voor de provincie. Wilt u hulp krijgen bij het indienen van een aanvraag? Dat kan. Neem hiervoor contact op met Kasper Eising van de provincie Groningen, tel. 06 29 65 52 18 of mail naar k.eising@provinciegroningen.nl.

Het zuidelijk gebied tussen de dijken is bedoeld voor slibinvang en nieuwe natuur. Om te zorgen dat de kwelders zich rustig kunnen ontwikkelen, is het gebied niet toegankelijk voor het publiek. Wel kun je vanaf de dijk genieten van de planten en dieren in het getijdengebied leven. Een hek voorkomt dat schapen die op de dijk grazen het gebied in lopen.

De sliblaag in het zuidelijk deel groeit gemiddeld met enkelecentimeter per jaar. We onderzoeken of de Eems-Dollard minder troebel wordt door het laten bezinken van slib.

Het slib zorgt ervoor dat het laag gelegen gebied langzaam mee kan groeien met de zeespiegelstijging. Verder kan het slib bijvoorbeeld hergebruikt worden als bouwmateriaal voor dijken.

De aanleg van de tweede dijk  is betaald met subsidie vanuit het Hoogwaterbeschermingsprogramma, als onderdeel van het de dijkverbetering Delfzijl-Eemshaven. Voor de aanleg van de getijdenduiker en de inrichting van het zuidelijk deel is € 8,9 miljoen beschikbaar van de provincie en het Waddenfonds. 

De provincie heeft € 8 miljoen betaald als pachtsom aan de grondeigenaar voor de duur van 25 jaar. 

In aanvulling op een business case in 2016, liet de provincie in 2022 een financiële onderbouwing maken. De provincie deed dit om het risico op staatssteun uit te sluiten. Uit dit aanvullend onderzoek blijkt dat de provincie in 2016, op basis van de toen beschikbare informatie, een marktconforme pachtprijs betaald heeft en de grondeigenaar niet bevoordeeld heeft.

De Noordelijke Rekenkamer deed onderzoek naar de erfpachtconstructie. De hoofdvraag was of de provincie  een te hoge pachtprijs betaald heeft voor de grond.

De Rekenkamer noemt het handelen van de provincie ondoelmatig vanwege de hoge kosten van het project Dubbele Dijk en de lage opbrengsten. Het rapport laat ook zien dat de provincie Groningen op het moment van besluitvorming het risico van staatssteun onvoldoende heeft onderzocht. Een derde conclusie is dat grondonteigening juridisch wel mogelijk was. 

Wat is de reactie van de provincie op het rapport van de Rekenkamer?
•    Gedeputeerde Staten vinden een doelmatige inzet van publieke middelen van groot belang. Maar de overheid is geen bedrijf dat zo veel mogelijk winst wil maken. Binnen de pilot Dubbele Dijk bieden de provincie en het waterschap ruimte om nieuwe dijken te ontwikkelen en te testen. Dat is belangrijk met het oog op klimaatverandering. De Dubbele Dijk draagt ook bij aan natuurontwikkeling en innovatie in de landbouw. Deze maatschappelijke meerwaarde is groter dan de opbrengsten uit zeewier en zilte aardappelen.
•    Gedeputeerde Staten erkennen dat het proces om de grondwaarde te bepalen zorgvuldiger had gekund. De provincie heeft in 2022 alsnog een gedegen financiële onderbouwing laten maken. Daaruit blijkt dat de provincie in 2016, op basis van de toen beschikbare informatie, een marktconforme pachtprijs betaald heeft en de grondeigenaar niet bevoordeeld heeft.
•    Gedeputeerde Staten erkennen dat grondonteigening juridisch mogelijk was. Politiek-bestuurlijk echter niet. Grondonteigening is een zwaar juridisch middel dat de provincie en het waterschap niet snel inzetten. Zeker niet als het om een proef gaat.

Gedeputeerde Staten nemen de aanbevelingen van de Noordelijke Rekenkamer over. Deze helpen om in toekomstige situaties de risico's nog beter in kaart te brengen, wat een afgewogen besluitvorming ten goede komt. Een van de aanbevelingen (het maken van een goede financiële onderbouwing) is al uitgevoerd.